Мұның ең тиімді жолы – инвестиция. Инвестиция әлеміне қалай кіруге болады? Неден бастау керек? Жауабын бірге іздеп көрейік.
Қарапайым тілмен айтсақ, инвестиция – ақшаңызды белгілі бір уақыт аралығында табыс әкелетін қаржы құралдарына салу процесі. Кез келген бизнес сияқты инвестиция да тәуекел етуді қажет етеді, яғни ақшаңыз түгел не ішінара күйіп кетуі мүмкін. Алайда дұрыс стратегия қолданып, капиталды еселеуге болады.
Инвестиция мен қарапайым жинақтың негізгі айырмашылығы да осында:
Жай жинақталған ақша уақыт өте келе құнсызданады. Ал инвестиция – ақшаңызды әртүрлі қаржы құралдары арқылы көбейтуге көмектеседі.
ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ ПАЙДАСЫ
Көпшілік инвестицияны тек байлардың ісі деп ойлайды. Бірақ шын мәнінде, қаржылық тұрақтылық пен болашаққа сенімділік кез келген адам үшін маңызды. Инвестиция – ақшаңызды көбейтіп қана қоймай, оны инфляциядан қорғап, қаржылық еркіндікке бастайтын құрал.
Ақылды әрі жүйелі түрде салынған инвестиция ұзақ мерзімде капитал жинауға көмектеседі. Бұл – қаржылық тәуелсіздікке жетудің сенімді жолы. Жалақыдан жалақыға дейін өмір сүрудің орнына, инвестиция арқылы ақшаны жұмыс істетуге болады.
Үй сатып алу, балалардың оқуына жағдай жасау не жайлы зейнетке шығу – барлығы да дұрыс инвестицияның арқасында әлдеқайда жылдам әрі жеңіл жүзеге асады. Уақыт пен ақшаны тиімді пайдаланып, әркім өз болашағын өзі қалыптастыра алады.
МАҚСАТЫҢЫЗДЫ АНЫҚТАҢЫЗ
Инвестициялау – тек ақшаны көбейту емес, оның артында нақты мақсат болуы керек.
— Зейнетке шыққан кезде тұрақты табыс алуды қалайсыз ба?
— Әлде үй не көлік сатып алуды жоспарлап жүрсіз бе?
— Балаларыңыздың болашағы үшін капитал жинағыңыз келе ме?
Қандай мақсат көздесеңіз де, оны айқын белгілеу – инвестициялық стратегияңызды құрудың алғашқы және ең маңызды қадамы.
«Мақсатсыз адам – желкенсіз кеме» демекші, нақты мақсатқа сүйенбей инвестиция жасаудың түбі капиталды құрдымға кетіреді.
Инвестицияда уақыт маңызды. Қысқа мерзімді табыс көзін іздеп жүрсіз бе әлде ұзақ мерзімге жоспарлайсыз ба? Осы сұрақтардың жауабы қай активке қаржы құятыныңызды анықтайды.
Егер тез табыс тапқыңыз келсе, күнделікті сауда (day trading) жасауды қарастыра аласыз. Бұл жылдам пайда әкелуі мүмкін, бірақ тәуекелі жоғары және бүкіл ақшадан айырылып қалу қаупі бар инвестиция. Трейдинг үшін уақыт пен тәжірибе қажет. Бірден байытатын сиқырлы құрал емес, керісінше, күрмеуі көп қиын сала.
Қазақстанда қаржы құюдың танымал түрі – жылжымайтын мүлікке инвестиция. Бұл әдетте тұрақты, бірақ ұзақ мерзімді стратегияға көбірек сай келеді. Егер шыдам танытсаңыз, жылжымайтын мүліктің құны уақыт өте келе өседі. “Бай әке, кедей әке“ кітабының авторы Роберт Киосаки дәл осы жылжымайтын мүлікке инвестиция жасаудың маманы.
Ескеретін жайт: жылжымайтын мүлікке инвестиция жасау тез пайда әкелмейді. Нарық құлдыраса, жылжымайтын мүлік құнын қайта қалпына келтіруге бірнеше жыл қажет болады.
Инвестицияның әрбір түрінің өз ерекшелігі мен тәуекелі бар. Сондықтан қаржылық мақсатыңызды, уақытыңызды және тәуекелге төзіміңізді ескере отырып шешім қабылдаған жөн.
ТӘУЕКЕЛ ДЕҢГЕЙІН ТӨМЕНДЕТУДІҢ АМАЛЫ
Инвестициядағы негізгі ереженің бірі – қаржыны әртүрлі активтерге бөлу. Бұл стратегия тәуекелді төмендетіп, тұрақты табыс әкелуге мүмкіндік береді.
Инвесторлардың “Барлық жұмыртқаны бір себетке салма” деген дана сөзі бар. Егер барлық ақшаңызды бір ғана компанияның акциясына құйсаңыз, сол компания қиындыққа тап болғанда, сіз де шығынға ұшырайсыз. Ал қаражатыңызды түрлі сектор мен әралуан активкетаратып салсаңыз, нарықтағы өзгерістерден бүкіл инвестицияңыз бірдей зардап шекпейді.
Диверсификацияның ең тиімді жолы – акция, облигация, жылжымайтын мүлік және шикізат сияқты түрлі активтердің балансын сақтай отырып таңдау. Бұл әдіс инвестиция портфеліңізді тұрақты етіп, нарықтың құбылмалы жағдайларына төзімділігін арттырады.
ҚАНДАЙ ТҮРЛЕРІ БАР?
Инвестициялаудың көптеген тәсілі бар және олардың әрқайсы әртүрлі тәуекел деңгейі әртүрлі табыс әлеуетін ұсынады. Тәуекелі аз санаттан бастайық. Бұған облигациялар мен тұрақты депозиттер жатады. Олар көбіне инвестиция портфелінің негізін құрайды, өйткені тұрақты және болжамды кіріс әкеледі.
Облигациялар – белгілі бір уақыт аралығында тұрақты пайыздық кіріс әкелетін қарыз инструменті. Әдетте қор нарығында саудаланады.
Ал тұрақты депозиттер – капиталды сақтап, белгіленген мөлшерде табыс әкелетін қаржы құралы. Әдетте банк арқылы саудаланады. Бұлардың тәуекелі төмен, кірісі де басқа инвестиция түрлеріне қарағанда шектеулі.
Ислам шарттарын қалайтын инвесторлар үшін сукук деп аталатын облигация баламасы бар. Бұл – шариғат талаптарына сай құрылған қаржы құралы. Дәстүрлі облигация пайыздық төлемдер әкелсе (исламда риба, яғни өсімқорлыққа тыйым салынған), сукук нақты активке меншік үлесін білдіреді.
Сукук иелері белгілі бір жоба немесе мүліктен түскен пайдадан үлес алады. Бұл құрал Орталық Азия, Таяу Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде кең тараған.
ЖЫЛЖЫМАЙТЫН МҮЛІККЕ ИНВЕСТИЦИЯ ҚҰЮ
Жылжымайтын мүлік нарығында инвесторлар бірнеше бағытты таңдай алады. Оның ішіне тұрғын үй мүлігі (пәтерлер, жеке үйлер), коммерциялық жылжымайтын мүлік (кеңселер, сауда орталықтары) пен өнеркәсіп нысандары (қоймалар, өндірістік ғимараттар) кіреді.
Мәселен, мүлікті жалға беру тұрақты табыс ағынын қамтамасыз етеді. Бұл пассивті кірістің сенімді көзі бола алады. Нарық тұрақты болған жағдайда, жылжымайтын мүлік бағасы көбіне өседі. Көптеген инвестор мүлікті ипотека арқылы, яғни аз капиталмен сатып алып, үлкен активті басқару мүмкіндігіне ие болады.
Бірақ бұл жолда қауіп пен қиындық та бар. Мәселен, жылжымайтын мүлікке инвестиция салуға айтарлықтай капитал қажет. Алғашқы жарна, жөндеу жұмыстары, салықтар мен коммуналдық төлемдер – барлығы бастапқы кезеңде қомақты қаражатты талап етеді.
Жылжымайтын мүлік құны экономикалық жағдайларға байланысты өзгеруі мүмкін. Рецессия немесе қаржы дағдарысы кезінде мүліктің бағасы төмендесе, бұл инвестицияның кірісіне әсер етеді. Акциялардан айырмашылығы, жылжымайтын мүлікті бірден сату қиын. Әсіресе нарықтағы сұраныс төмен болған жағдайда, сату процесіне уақыт пен күш-жігер қажет.
Жалдаушылармен жұмыс, мүлікті күтіп ұстау, жөндеу, салықтық есептер мен заңды мәселелер – барлығы уақыт пен ресурстарды талап етеді. Мүлікті басқаруды арнайы агенттікке не жалдамалы қызметкерге тапсырмасаңыз, бұл тағы бір жұмысыңызға айналады.
АКЦИЯ САТЫП АЛСАМ ШЕ?
Акцияларға инвестициялау – көпшілікке қолжетімді компаниялардың үлесіне иелік ету мүмкіндігі. Акция сатып алу арқылы компанияның акционері атанасыз және оның қаржылық табысына үлес қосасыз. Бұл инвестиция екі негізгі жолмен кіріс әкеледі:
Компанияның акция бағасы уақыт өте келе өсуі мүмкін, бұл инвесторларға акцияларын жоғары бағамен сатып, пайда табуға мүмкіндік береді. Мысалы, Apple немесе Microsoft сияқты “blue-chip” компанияларының акциялары ұзақ мерзімді тұрақты өсімге ие.
Кейбір компаниялар жылдық пайдасының бір бөлігін акционерлеріне дивиденд түрінде бөледі. Бұл тұрақты пассивті табыс көзі болуы мүмкін. Мысалы, дивиденд төлейтін Coca-Cola сияқты компаниялар инвесторларға тұрақты табыс ұсынып, нарық құбылмалылығына төзімді болуға көмектеседі.
Акциялар жоғары табыс әкелуі мүмкін, бірақ бағасы тұрақсыз және болжамсыз. Нарықтағы өзгерістерге байланысты акция құны төмендеуі мүмкін, сондықтан мұқият зерттеу жүргізу және портфеліңізді әртараптандыру маңызды.
Акцияларға инвестициялау қаржылық тәуелсіздікке жетудің тиімді жолы, бірақ білікті көзқарас пен ұзақ мерзімді стратегияны талап етеді. Жоғары табыс әкелетін, бірақ тәуекелі де соған сай инвестициялық мүмкіндіктер іздесеңіз, жоғары өсімді активтер санатына жататын инвестиция түрлері бар. Бұл санатқа стартаптар, криптовалюталар және венчурлық капитал жатады. Бұл активтер айтарлықтай кіріс әкелгенімен олардың тұрақсыз әрі болжамсыз болады. Сондықтан үлкен дайындық пен шыдам қажет.
СТАРТАПТАРҒА СЕНУГЕ БОЛА МА?
Кейбір стартаптар алпауыт корпорацияларға айналады, ал басқасы сәтсіздікке ұшырайды. Егер компания сәтті дамыса, алғашқы инвесторлар орасан зор пайдаға кенеледі. Мысалы, Amazon мен Tesla-ға ерте инвестиция салғандар миллиондаған доллар табыс тапты. Бірақ көптеген стартап нарықта өз орнын таба алмай, бастапқы капиталын жоғалтады.
Bitcoin, Ethereum және басқа да криптовалюталар дәстүрлі қаржы жүйесінен тәуелсіз, децентрализацияланған активтер. Олар айтарлықтай өсім әлеуетіне ие, бірақ бағасы тұрақсыз және реттеу өзгерістері, нарықтық көңіл-күй, технологиялық ілгерілеу сияқты факторларға тәуелді. Крипто нарығында жылдам байып кету мүмкіндігі бар, бірақ бір сәтте үлкен шығынға ұшырау қаупі де жоғары.
Венчурлық капитал – жоғары әлеуетті стартаптарға капитал салу және олардың үлесін иелену. Егер стартап сәтті дамыса, инвесторлар үлесін қомақты бағамен сатады. Бірақ венчурлық инвестициялар үлкен тәжірибе мен қаржылық тұрақтылықты талап етеді, себебі көптеген стартап алғашқы жылдарында сәтсіздікке ұшырайды. Сондықтан бұл инвестиция тәуекелге төзімді, тәжірибелі инвесторлар үшін қолайлы.
Қорыта айтқанда, жоғары өсімді активтер үлкен табыс мүмкіндігін ұсынғанымен, тәуекелі де жоғары. Бұл нарықта терең зерттеу жүргізу, инвестициялық стратегияны мұқият ойластыру және барлық капиталды тек осындай активтерге салмау маңызды. Табысты инвесторлар тәуекел мен мүмкіндікті теңгеріп, әртараптандырылған портфель құруды жөн көреді.
Инвестиция – бұл капитал құру және қаржылық тәуелсіздікке жетудің тиімді жолдарының бірі. Дегенмен инвестициялау – тек капитал салу ғана емес, терең түсінік пен саналы шешімдер қабылдауды талап ететін шаруа екенін ұмытпаңыз.
